Stanko Papović
Ljubiša B. Popović

Antička Budva

Krajem 2012. godine izašlo je novo izdanje knjige “Antička Budva”, autora Stanka Papovića i Ljubiše B. Popovića. Novo izdanje se pojavilo jedanaest godina nakon prvog, koje je u potpunosti potvrdilo neophodnost postojanja ovakvih izdanja, preko kojih se na stručan i popularan način prezentuje bogastvo arheoloških nalaza antičke Budve.

Tekst iz prethodnog izdanja je oplemenjen sa preko 60 fotografija u boji visokog kvaliteta. Na fotografijama su prikazani eksponati koji se nalaze u Muzeju Budve, a koji potiču iz perioda antičke Budve. Uvodni tekst koji predstavlja sažetak sadržaja knjige, napisan je na srpskom, engleskom, njemačkom i francuskom jeziku, pa pruža mogućnost da se mnogobrojni turisti koji posjećuju Budvu upoznaju sa ovim periodom razvoja našeg grada. Osnovni tekst knjige preveden je na engleski jezik.

Izdavač knjige je Grad teatar Budva, a generalni sponzor Skupština Opštine Budva.

 
 
Pored uvodnog teksta – rezimea, knjiga obuhvata i sljedeće sadržaje:

– GRČKA KOLONIZACIJA NA JADRANU (vaze keramika, plastika, novac, natpisi na kamenu, arhitektura),

– ISTORIJSKI IZVORI I PODACI O JADRANU I ANTIČKOJ BUDVI,

– ZNAČAJNA OTKRIĆA NA TLU CRNE GORE,

– ANTIČKA NEKROPOLA U BUDVI,

– ILIRSKA MATERIJALNA KULTURA,

– HELENISTIČKI PERIOD ANTIČKE BUDVE (keramika, terakote, bronza),

– ZLATAN NAKIT IZ BUDVE,

– RIMSKI PERIOD BUDVE (keramika, nadgrobni spomenici),

– RIMSKO STAKLO (nova istraživanja)

 
 
Knjiga sadrži preko 60 kolornih fotografija.

 
 
Biografije autora:

Stanko Papović je rođen u Vilusima, Nikšić, 25. avgusta 1942. godine. Završio je Filozofski fakultet, grupa etnologija u Beogradu, 1969. godine. Radio je kao referent za etnološke spomenike kulture u Regionalnom zavodu za zaštitu spomenika kulture u Osijeku, 1970-1972. Od 1972 do 1988. bio je rukovodilac muzejske djelatnosti u Budvi, potom šef za propagandu Grada teatra, najprestižnijeg festivala na prostoru bivše SFRJ. Član je Udruženja novinara od 1978, tada Jugoslavije, potom državne zajednice Srbije i Crne Gore, a sada Crne Gore. Član je Odbora za etnologiju CANU. Direktor Grada teatra 2002. godine. Bio je stalni saradnik beogradske „Politike” od 1978. do 2008. godine, a sada je stalni saradnik „Ilustrovane Politike”. Sarađivao je u listovima „Pobjeda”, „Politika Ekspres”, „Primorske novine”, nedeljnicima „Vreme”, NIN, „Osmica”. „Bazar” i sa TV Budva. Autor je knjige „Antička Budva” sa dr Ljubišom Popovićem (1966), etnološke studije sela „Podostrog” (1988), publikacije Ti grobovi nisu rake, već kolevke novih snaga (1999), „Ancient Budva” (2001), englesko izdanje, zatim knjige „Santa Marija izazov umetnika” (2001), ponovljenog i dopunjenog izdanja „Selo Podostrog -manastir Podmaine” (2003) i knjige intervjua „Skeniranje duša” (2006) objavljenih u Politici. Koautor je knjiga „Spomen obilježja Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije”, „Poslovni uspeh” i „Pečat ličnosti”.

Od oktobra 1972. godine živi stvara u Budvi.

Ljubiša B. Popović je diplomirao na Filozovskom fakultetu u Beogradu – grupa za istoriju umetnosti i arhelogiju, 1951. godine. Doktorsku disertaciju pod nazivom „Arhajska grčka kultura na srednjem Balkanu” odbranio 1965. godine. Celi radni vek je proveo u Narodnom muzeju u Beogradu, u Arheološkom odelenju i vodio Odsek za grčku materijalnu kulturu i umetnost. Godine 1974. stekao je zvanje naučnog saradnika, a 1978. zvanje višeg naučnog saradnika. Istraživao je i objavio više radova o problematici antičke grčke kulture i civilizacije na prostoru centralnog Balkana, posebno u arhajskom periodu sa kraja VI i početka V veka pre nove ere (Trebenište, Radolište, Budva, Novi Pazar). Vodio je značajna arehološka iskopavanja, Ulpiana kod Gračanice, Remesiana, Đerdap I i II, Dioklecijanova palata u Splitu u okviru jugoslovensko-američkog projekta. U toku svoga rada realizovao je više izložbi u inostranstvu i u zemlji, kao što su: Grčko-ilirsko blago iz Jugoslavije 1974. i 1975. godine u Britanskom muzeju u Londonu, koja je predstavljena kasnije u Grčkoj, Poljskoj i Bugarskoj. Bio je komesar izložbe „Antički portret na tlu Jugoslavije”. Ta izložba je viđena u Moskvi, Frankfurtu, Barseloni, Madridu, Zagrebu, Splitu, Ljubljani, Skoplju i Beogradu. Tokom svog rada objavio je više od 40 bibliografskih jedinica i studija, većih naučnih priloga i tekstova eciklopedijskog karaktera. Od značajnijih su „Antička grčka zbirka” u izdanju Narodnog muzeja u Beogradu i antičke slikane vaze pod nazivom „Corpus vasorum, antiquorum” u izdanju SANU u Beogradu na francuskom u seriji Međunarodne unije u Parizu. U okviru saradnje sa Muzejom Ponišavlja u Pirotu osnovao je legat Ljubiša B. Popović 2005. godine.

 
 
Uvodni tekst:

Teritorija Crne Gore predstavlja bogat mozaik raznih kultura od praistorije pa sve do naših dana, čije bogatstvo zahteva uvek nova saznanja. Pojava praistorijskih tumula vezana je za prodor Indoevropljana na Balkan. U tom periodu dominira spaljivanje pokojnika uz pogrebni ritual, dok kasnija sahranjivanja sa grobnim prilozima ukazuju na ratnički karakter.

Postepeno od kraja VI veka pre n. e. javlja se i grčki uticaj. Prvi prodor grčkih moreplovaca ostavio je vidne tragove i u antičkoj Budvi gde su otkriveni značajni arheološki nalazi pored isto tako ne manje vrednih otkrića na našoj jadranskoj obali.

Starosedeoci Balkana, Iliri i Tračani živeli su na današnjem području Balkana u periodu kasnog Bronzanog doba do 1000 godine pre n. e. u okviru manjih plemenskih saveza. Usavršavanjem raznih zanatskih tehnika započinje proces formiranja prvih plemena u vremenu oko 800 godine pre n. e., da bi jačanjem vojne demokratije, posebno od VI do IV veka pre n. e. stupili na istorijsku pozornicu Iliri. Poznati su nam iz istorijskih izvora kao vešti i hrabri ratnici, borci za slobodu a naročito u vreme rimskih osvajanja naše zemlje. Materijalna kultura Ilira je doživela plodne uticaje kulture Gvozdenog doba Evrope, posebno, u izradi oružja i oruda od raznih metala. Međutim u isto vreme javljaju se uticaji grčke kulture u prvom redu preko grčkih moreplovaca, koji veoma rano stižu na obale Jadrana. Stari istoričari i putopisci zabeležili su važne dokaze o staroj Budvi. Tako nam je poznata ličnost Kadma Feničanina koga spominju Herodot i Sofokle u vezi sa legendom da je Kadmo napustio Grčku i naselio se među Ilirima i da je postao čak i kralj ilirskog plemena Enheleja. Njemu je čak bio posvećen hram u Boki Kotorskoj. Na osnovu istog izvora Kadmo je dao prvobitno ime Bouthoe današnjoj Budvi. Ovu vest prenose i drugi pisci: Pseudo-Skilaks i Stefan Vizantinac.

Iz rimskog perioda najvažniji je podatak koji nam je ostavio rimski istoričar Plinije da je Budva rimsko utvrđenje a veoma je važna i činjenica da se ime Budve nalazi na čuvenoj geografskoj karti Tabuli Peutingeriani. Od ne manjeg značaja su i sačuvani spomenici materijalne kulture, koji nam u potpunosti dopunjavaju sliku prvobitnog života prvih stanovnika antičke Budve.

Grčka kolonizacija Jadrana znači prvenstveno trgovački poduhvat ka osvajanju novih tržišta za razmenu dobara sa Ilirima. Zahvaljujući međusobnim kontaktima postepeno se formira grčko-ilirska kulturna simbioza u periodu od početka VI veka pre n. e. a posebno posle stvaranja grčkih kolonija na Jadranu u vreme delatnosti Dionisija Starijeg u IV vekupre n. e.

Prva otkrića 1938. godine prilikom gradnje hotela „Avala” pružila su izvanredan materijal a u prvom redu grčka helenistička keramika, koja je poznata u mnogobrojnim grčkim centrima na teritoriji južne Italije. Isto tako od ne manje važnosti je i zlatan nakit koji se delimično sačuvao, koji spada u vrhunska dela grčkog zlatarstva helenističkog perioda. Ostali predmeti kao što su šlemovi, posude svakodnevne upotrebe, kopče i drugo, pripadali su domaćoj ilirskoj kulturi. Nema sumnje da je antička Budva u početku bila neka vrsta tržnice „empoion” jer ne raspolažemo sigurnim podacima o njenom izrazitom grčkom karakteru.

Daleko su brojniji dokazi o prisustvu Rimljana na ovom području. To su potvrdili nalazi iz budvanske nekropole u temeljima hotela „Avala”. Ne samo posude od pečene zemlje tipične za italsku produkciju ili grublja rimska keramika, već i veoma lepi oblici rimskog stakla kao što su urne ili manje staklene posude raznih dimenzija i boja. Među nalazima iz rimskog perioda nalazimo i nekoliko komada posuda od bronze, koje se takođe sreće u značajnim rimskim centrima za izradu bronze na tlu Italije. Isto tako su otkrivene i nekoliko kopči ili fibula koje se vremenski stavljaju u vreme od I-III veka n. e. I na kraju brojni rimski natpisi. Nažalost ovi prvi i veoma dragoceni nalazi nisu bili rezultat sistematskih iskopavanja, već su jednostavno pokupljeni i raspolažemo skromnom dokumentacijom.

Jedine podatke nam je ostavio M. Abramić, a jedan deo objekata je već u to vreme nestao (deo nakita) dok se izvesni primerci zlatnog nakita nalaze još uvek u privatnom vlasništvu.

No i pored svega otkriveni objekti iz budvanske nekropole bacili su novu svetlost na upoznavanje ranih grčkih uticaja, posebno na tlu današnje Crne Gore. Pre svega grčka helenistička keramika, koja je izrađivana u keramičkim centrima južne Italije a najpoznatiji centar je bio Gnathia po kome i dobija naziv „Gnathia keramika”. Oblici ovih posuda su veoma elegantni i najčešće su posude bile ukrašavane bilo bojenjem ili urezivanjem raznih geometrijskih ukrasa pre pečenja ili slikanjem najčešće goluba zajedno sa floralnim motivima. Poznate su takode i posude koje su ukrašavane reljefnim ukrasima takode pre pečenja suda.

Od ne manjeg interesa su i grčke helenističke terakote iz III-II veka pre n. e. u obliku plastičnih vaza od kojih se naročito ističe predstava Silena. Isto tako treba spomenuti i predstavu jednog plastičnog lava i manju igračku u obliku konja.

Zlatan nakit iz Budve je bio zastupljen sa nekoliko ogrlica u vidu manjih lančića sa završecima u obliku životinjskih glava, zatim narukvica u obliku zmije sa natpisom Lysagoras, naušnice u obliku obrnute piramide i u obliku lavljih i negroidnih glava. Medutim najzanimljiviji primerci nakita su jedan medaljon a isto tako i prsten sa skarabejom od karneola (sada u privatnom vlasništvu u Kotoru). Kopče u obliku dvostruke osmice ili Heraklovog čvora znamo samo sa sačuvanih fotografija. One spadaju u najlepša dela grčkog helenističkog zlatarstva.

Posle rata Narodni muzej u Beogradu nabavio je nekoliko primeraka zlatnog nakita za koji se može smatrati da je pripadao budvanskim nalazima. Izuzetno je interesantan privesak u obliku rozete sa predstavom amfore izrađen u tehnici filigrana i granulacije. Isto tako od ne manjeg značaja su i minđuše sa negroidnim glavama, koje su veoma slične ranije poznatim primercima iz Budve.

Od rimskih nalaza ističemo nadgrobne spomenike odnosno sačuvane natpise, koji nam osvetljavaju jedno važno poglavlje rimske Budve. Period posle rimske okupacije naših krajeva odnosno posle poraza ilirskog kralja Gentija 168. godine pre n. e. je početak romanizacije naših krajeva, koja se ogleda i na sačuvanim nadgrobnim natpisima. Brojni primerci rimskog keramičkog posuda takođe u potpunosti ilustruju gore navedenu pojavu.

Posleratna ispitivanja u dvorištu hotela „Avala” pružila su nove dokaze o rimskom delu nekropole dok stariji grčki nalazi nisu otkriveni. Rimski deo nekropole dao je i nekoliko natpisa na nadgrobnim spomenicima koji su poznati pod nazivom „kupasti cipus”. Ovaj oblik je naročito zastupljen u neposrednoj okolini Zadra i naziva se „liburnski cipus”. Na kvadratnoj bazi karakterističan je završetak u obliku šišarke. Od ostalih spomenika rimskog perioda zanimljiva je pojava većih žrtvenika  od  kamena  kvadratne osnove i sa nekoliko stepenika, čije paralele nalazimo u monumentalnim žrtvenicima u Pompejima.