Njegoš je bio moralni idealista, mudrac i prorok
Književni program ovogodišnjeg Grada teatra svakako je obilježio profesor filozofije dr Dušan Krcunović, koji je svojim predavanjem na Trgu pjesnika priredio izuzetno veče. On je na budvansku pjacetu stigao sa svojim istraživačkim radom posvećenim antitiranskim dijalogizmima u Njegoševom “Gorskom vijencu”, čiji jubilej – 170 godina od prvog izdanja (objavljen je u Beču 1847.), ovog ljeta obilježava Grad teatar. Jednom od najznačajnijih djela ovdašnje, ali i evropske kulture Krcunović je pristupio sa pozicija istorije, filozofije, hriščanstva, literature, ali i naše savremenosti, pa se njegovo predavanje pokazalo vrlo zanimljivim i aktuelnim za brojnu publiku – veče posvećeno Njegoševim antiratnim dijalogizmima ne samo da je bilo jedno od najposjećenijih, nego je poslije Krcunovićevog oficijelnog izlaganja animiralo posjetioce da svojim pitanjima i sami postanu učesnici ovog programa.
Podsjećajući da je prošlo sto sedamdeset godina otkako je sapleten “Gorski vijenac” i otkako traju traganja za presudnim značenjskim i smisaonim raspletima tog slavnog djela, Krcunović je istakao da bi otuda za pristup Njegoševom pjesničkom opusu moglo biti instruktivno pitanje koje je Teodor Adorno postavio o Hegelovoj filosofiji, prilikom obilježavanja sto dvadeset pet godina od smrti velikog mislioca.
“Tako bi umjesto uobičajenog pitanja šta Njgeoš znači za savremenost, u Adorovom stilu valjalo postaviti “obrnuto” pitanje, koje onda glasi: šta savremenost znači pred Njegošem? Tako formulisano pitanje preinačuje našu ulogu od onih koji mu pristupaju samo monološki i sa varljovim komocijom povlašćene istorijske pozicije, u one koji stupaju u dijalog s Njegošem i njegovim djelom. Razlozi za obrnuto pitanje odavno su poznati – s jedne strane, “Gorski vijenac” je “fundirajući tekst” za našu kulturnu tradiciju i intelektualnu kulturu. S druge, on je klasično djelo koje je u mijeni nepovratnog istorijskog vremena sačuvalo ono svevremeno i uzorno, što utemeljuje kultrno-istorijsku svijest. To dalje znači da “Gorski vijenac” nije samo pasivni objekat tumačenja, već i svojevrsni subjekat obraćanja. S tim komunikativnim momentum on udovoljava zahtjevu za statusom klasičnosti, “da svakoj sadašnjosti nešto kaže kao da je to samo njoj rečeno” – rekao je Krcunović, ističući da je Njegoševo pjesništvo plod furioznih duhovnih opita i moćnog talenta, ali i klasičnog obrazovanja koje je sticao uglavnom kao autodidakt, i kao fanatični čitalac i zatočenik onoga što su Turci njegovog vremena zvali “dangubica” – biblioteka sa djelima klasičnih grčkih autora u ruskom predvodu.
“Jedan od tragova koje je antička književnost mogla ostaviti kod Njegoša prisutan je i u upotrebi riječi tiranija i tirjanstvo. S izuzetkom “Luče mikrokozme”, ta upadljiva, drastična riječ pomalja se u njegovoj trilogiji ukupnu trinaest puta, od toga u “Gorskom vijencu” na četiri mjesta, a u “Šćepanu Malom” na cijelih devet mjesta. Osim što upućuje na surovi fakticitet ličnog istorijskog iskustva pjesnika, ta starogrčka leksema upućuje i na nešto što nadrasta njenu ulogu retoričkog ornamenta u stihovima – samom upotrebom riječi tirjanstvo, koja odzvanja skoro kao spekulativni filosofsdki pojam, Njegoš upućuje na nešto univerzalno i impersonalno. Tirjanstvo za njega nije hronološki i geografski lokalizovani udes i incident, čiji je bio svjedok, učesnik i žrtva, niti prolazna istorijska epizoda, već opšta, svjetsko-istorijska kategorija. Ali, s tom riječi, Njegoš otvara perspektivu na grčku kulturnu tradiciju, gdje je tiranija u jednom trenutku bila knjižebni motiv, prvorazredna kulturna tema i predmet žestokih filosofskih sporova”.
Posebno zanimljiv dio Krcunovićevog predavanja odnosio se na važenje i status moralnih i pravnih normi. Pozivajući se na Herodotovu “Istoriju” i Sofiste, u čijim se djelima nalaze klasična mjesta jednog učenja koje je postalo svojevrsna ideološka osnova tiranije, klasičnih i savremenih teorija moći, Krcunović je izložio čitavu genezu slogana “Moć čini pravo” i “Pravda je interes jačeg”, kao i naše prastare poslovice “Čija je sila, toga je i Pravda”, koja vuče grčki pedigre.
“Njegoš je bio i hrišćanski platoničar i moralni idealista, mudrac i prorok, sa svojom mekom, humanom i blagorodnom dušom nije se mogao miriti sa tiranijom, i “ljudskom nepravdom kao jednoj od najeminentnijih pojava zla u svijetu”. Za njega je najsvetija ljudska dužnost težnja za pravdom, i kao ljudska i najsvetija ona ima primat u odnosu na biološku težnju za samoodržanjem. Zato Njegoševe antitiranske dijalogizme treba dati u formi pitanja: kako se nositi sa fenomenom tiranije koji protejski mijenja svoje oblike u svijetu iz koga iščezavaju duhovnost i etičke ideje, ideali i vrijednosti? Koja mudrost još može imati moć uvjeravanja da odvrati prijetnje neizbježnosti? Ko je onaj treći, između nejednakih strana, ako to nije Bog? Veličina Njegoševog mislilačkog pjesništva nije samo u testamentarnom odgovorima koji su za nas svakako obavezujući, nego I u poetici testamentarnih pitanja koja pokreće i na koja podstiče njegovo djelo. Baš zbog toga Njegoš ne samo da je savremen, već je u najbitnijem savremeniji od nas samih – istakao je Krcunović.
Posebnu aktuelnost predavanju profesora Dušana Krcunovića dala su pitanja publike, u kojoj su bili i brojni gosti koji borave u Budvi, pa se Trg pjesnika iznova pokazao kao uzbudljivo mjesto ponekad i tako neočekivanih i dobrih dijaloga, komunikacije i razmjena mišljenja.
Be the first to comment